P(ytanie): Działa pan zupełnie bezinteresownie? W służbie nauce?

O(dpowiedź): Tak.

P: Zobaczymy, jak pan to robi. Profesorze Seldon, czy można zmienić przyszłość?

O: Oczywiście. Na przykład ta sala może za kilka godzin wylecieć w powietrze. Oczywiście to mało prawdopodobne. Gdyby jednak wyleciała, to niewątpliwie przyszłość zmieniłaby się w kilku drobnych szczegółach.

P: Pan się wykręca od odpowiedzi, profesorze Seldon. Czy można zmienić historię rodzaju ludzkiego?

O: Tak.

P: Bez trudu?

O: Przeciwnie - z wielkim trudem.

P: Dlaczego?

O: Psychohistoryczny bieg wydarzeń na gęsto zaludnionej planecie ma wysoką inercję. Aby go zmienić, trzeba mu przeciwstawić coś, co charakteryzowałoby się podobną inercją. Musiałaby być to albo taka sama liczba ludzi, albo - w przypadku gdyby liczba ta była stosunkowo niewielka - musiałoby upłynąć bardzo wiele czasu, zanim nastąpiłaby pożądana zmiana. Czy pan mnie rozumie?

P: Myślę, że rozumiem. Trantor nie ulegnie zagładzie, jeśli znajdzie się dostateczna liczba ludzi zdecydowanych nie dopuścić do tego.

O: Tak jest.

P: Czy sto tysięcy jest wystarczającą liczbą?

O: Nie, proszę pana. To o wiele za mało.

P: Jest pan pewien?

O: Proszę zważyć, że ludność Trantora liczy ponad czterdzieści miliardów. Proszę także wziąć pod uwagę, że wydarzenia prowadzące do zagłady rozgrywają się nie tylko na Trantorze, lecz w całym Imperium, a liczy ono ponad trylion ludzkich istnień.

P: Rozumiem. Zatem być może stu tysiącom ludzi uda się zmienić bieg wydarzeń, jeśli oni i ich potomkowie będą się o to starali przez pięćset lat?

O. Obawiam się, że to niemożliwe. Pięćset lat to zbyt krótki okres.

P (wolno i z satysfakcją): W takim razie profesorze Seldon... Proszę pilnie słuchać, gdyż oczekujemy rzeczowej odpowiedzi... W jakim celu zebrał pan tych ludzi?

W głosie prokuratora zabrzmiała nuta triumfu. Zapędził Seldona w kozi róg, schwytał go w sprytnie zastawione sidła, odebrał mu wszelką możliwość obrony.

O: Aby ograniczyć do minimum skutki zagłady.

P: Co pan przez to rozumie?

O: Wyjaśnienie jest proste. Nadciągająca zagłada Trantora nie jest sama w sobie niczym niezwykłym. Takich wydarzeń było już wiele w historii ludzkości. Będzie ona wszakże punktem kulminacyjnym dramatu, który zaczął się setki lat temu, i którego zawikłana akcja toczy się coraz szybciej. Mówię, panowie, o postępującym upadku i nieuchronnej zagładzie Imperium Galaktycznego.

Przeminie Imperium, a razem z nim jego bogactwo. Wiedza gromadzona przez tysiąclecia ulegnie zapomnieniu, a po narzuconym przez nią porządku nie pozostanie śladu. nastąpi okres nie kończących się wojen gwiezdnych, handel międzyplanetarny upadnie, ludzkość zmarnieje, światy stracą kontakt z centrum Galaktyki... I tak już pozostanie.

p (cichym głosem wśród powszechnego milczenia): Na zawsze?

O: Psychohistoria, która potrafi przewidzieć upadek, jest również w stanie wypowiedzieć się na temat mrocznych wieków, które nastąpią potem. Imperium, panowie, jak już tu powiedziano, przetrwało dwanaście tysięcy lat. Ciemności, które spowiją Galaktykę po upadku Imperium, (trwać będą nie dwanaście, lecz trzydzieści tysiącleci. Powstanie Drugie Imperium, ale od naszej cywilizacji dzielić je będzie tysiąc pokoleń cierpiącej ludzkości. Musimy temu zapobiec.

...

0: Toteż nie mówię, że możemy zapobiec upadkowi, Ale nie jest jeszcze za późno, żeby skrócić okres anarchii, który nastąpi potem. Można, panowie, ograniczyć czas chaosu do jednego tysiąclecia - jeśli moi ludzie będą mogli spokojnie pracować. Znajdujemy się w krytycznym momencie historii. Trzeba tylko... tylko trochę zmienić bieg przyszłych wydarzeń nadciągających ogromną, niezmierzoną masą... Niewiele da się zrobić, ale być może wystarczy to do wykreślenia dwudziestu dziewięciu tysięcy lat z ludzkiej historii.

P: Co pan proponuje?

O: Należy ocalić wiedzę naszego rodzaju. Sumy ludzkiej wiedzy nie jest w stanie opanować jeden człowiek ani nawet tysiąc ludzi. Wraz ze zniszczeniem naszej struktury społecznej nauka rozpadnie się na milion części. Owszem, jednostki zachowają fragmenty wiedzy z wąsko wyspecjalizowanych dziedzin nauki, ale - rozproszone i niepowiązane ze sobą - będą one zupełnie bezużyteczne. Pozbawione praktycznego znaczenia, te okruchy wiedzy zostaną szybko zapomniane. Ale jeśli teraz sporządzimy kompendium całej wiedzy, to wiedza ta nigdy nie zaginie. Przyszłe pokolenia będą mogły z niej korzystać, nie będą zmuszone do odkrywania starych prawd na nowo. W ciągu jednego tysiąclecia zostanie wykonane to, co w innych warunkach wymagałoby trzydziestu tysięcy lat.

P: Całe to...

O: Cały mój projekt, cała ta armia ludzi, trzydzieści tysięcy pracowników, wraz z żonami i dziećmi, ma tylko jeden cel - przygotowanie Encyklopedii Galaktycznej. Nie starczy na to całego ich życia. Ja nie doczekam nawet początku tej pracy. Ale kiedy nadejdzie chwila upadku Trantora, dzieło będzie już gotowe, a jego egzemplarze znajdą się we wszystkich większych bibliotekach Galaktyki.