Wojny i konflikty

O pochodzeniu wojen Dlaczego wojny są częścią życia społecznego

Przedstawiciele gatunku Homo Sapiens walczą i prowadzą wojny. Zwierzęta również walczą, a te prowadzące życie w społecznościach prowadzą nawet zorganizowane działania przeciw innym grupom, co najlepiej widoczne jest u małp naczelnych. Homo Sapiens wyróżnia się tym, że – zorganizowany w grupy (plemiona, narody, państwa, co kto chce) – toczy wojny. Zbiorowa przemoc i prowadzenie wojen przez człowieka jest działalnością bardzo specyficzną. Wykształca się w procesie ewolucji (tzn. wykształcania się z biegiem czasu) kultury.

Kultura ma wiele definicji. Można potraktować ją jako system wiedzy transmitowanej poza zapisem genetycznym DNA (nie jest dziedziczna). Wielość kultur, obyczajów, zwyczajów i metod ich transmisji jest niemal nieskończona. Różnorodności spełnia jedną ważną funkcję – zwiększa lub zmniejsza szansę grupy ludzi do przetrwania w zmiennym środowisku. Pozwala na dobór naturalny grup ludzkich, które są jej nośnikami. O przetrwaniu grupy jako całości, a tym samym o przetrwaniu jej członków, decyduje umiejętność do zorganizowanego współdziałania.

Tło społeczno-materialne

Istota ludzka wykształciła ewolucyjnie umiejętność współpracy (kooperacji), w której uczestniczy grupa osobników działająca dla wspólnego dobra. Najbardziej pierwotne grupy, czyli stada/plemiona zajmujące się myślistwem i zbieractwem, jednostka była częścią niewielkiej społeczności, w której kooperacja między osobnikami miała za podstawę bliższe lub dalsze pokrewieństwo. Na poziomie grup wygrywała ta, w której współpraca przebiegała najsprawniej. Obliczono, że taka zamknięta społeczność, ze względu na ilość wzajemnych relacji społecznych między jednostkami, liczy optymalnie około 150 osobników. W takiej grupie ilość relacji między jednostkami umożliwia utrzymanie relacji emocjonalnych wszystkich członków grupy.

Człowiek wykształcił jednak umiejętność operowania symbolami. Grupa, która potrafiła zwiększyć swoją liczebność i wyjść poza ograniczenie pokrewieństwa, dzięki przewadze liczebnej nad konkurencyjnymi grupami, była w stanie zwyciężyć w konflikcie między plemionami. O skuteczności symboli umożliwiających abstrakcyjny podział na „my” i „oni” decyduje więc matematyka. Grupa liczniejsza, potrafiąca wydajniej kooperować pod „szyldem” abstrakcyjnej idei lub symbolu, mogąca doprowadzić do czasowego bądź trwałego zjednoczenia wysiłków mogła łatwo pokonać grupę, która takiej współpracy wewnątrzgrupowej nie potrafiła osiągnąć.

Z czasem coraz bardziej skomplikowane relacje społeczne pozwalały na nie tylko na łączenie plemion w mniej lub bardziej trwałe konfederacje, ale też umożliwiały tworzenie bardziej zaawansowanych struktur polityczno-ekonomicznych.

Pierwotne społeczności neolityczne były bardzo egalitarne– zróżnicowanie statusu społecznego było bardzo niewielkie. Zmieniło się to wraz z powstaniem rolnictwa. Członkowie wspólnot zaczęli dzielić się na z reguły zniewolonych producentów żywności, oraz na kontrolującą zasoby elitę, której instrumentem byli żołnierze. Zorganizowana uprawa zbóż i hodowla udomowionych zwierząt była przełomem dającym warunki do toczenia wojen na skalę niemożliwą do uzyskania dla prymitywnych społeczności neolitycznych. Umiejętność wygenerowania nadwyżek żywności sprawiła, że część członków społeczności mogła zająć się pracą nie związaną z walką o utrzymanie się przy życiu. Uwolniona siła robocza mogła być zaprzęgnięta do rzemieślniczego wytwarzania narzędzi, czy zorganizowanego grabienia sąsiadów.

Strategia i taktyka Garść porad i spostrzeżeń

Atak i obrona

Wady i zalety obrony: broniący się jest zabezpieczony przed atakiem, ma zazwyczaj swobodę decyzji i manewru (najczęściej nie jest ograniczony przez swoje wcześniejsze manewry), jednak nie ma inicjatywy i musi czekać na ruch przeciwnika.

Wady i zalety ataku: atakujący ma inicjatywę w rozgrywce, często przewagę zaskoczenia, a także przewagę sił w miejscu i chwili ataku. Jednak wychylony jest ze stanu równowagi (np. jego szyki mogą utracić właściwości obronne), a przez to podatny na atak i zagrożenia.

Przykład: w sztuce walki wręcz bezpiecznie przeprowadzony atak polega na błyskawicznym zadawaniu ciosu i powrocie do pozycji defensywnej i zwartej. dzięki temu atakowany ma mniejsze możliwości np. chwycenia za rękę atakującego.

Ucieczka

Należy zdecydować, kiedy walczyć, kiedy uciekać, a kiedy negocjować – na tym polegają wszelkie rozważania taktyczne. Musisz zdecydować, co jest ważniejsze – cel, jaki chcesz osiągnąć, czy twoja i innych opinia, a temat środków, jakie stosujesz.
Śmierć na polu chwały jest najgłupszym rozwiązaniem, gdyż po śmierci nie masz już możliwości działania dla sprawy. Ucieczka pozwoli ci przemyśleć błędy i przygotować się do ponownej konfrontacji.

Na czym opierać przemyślenia

Wiedzę należy zdobywać przez doświadczenie – osobiste, jak i poprzez studiowanie poczynań innych i analizowanie w nich błędów. Z każdej sytuacji należy wybrać to, co jest ważne i pożyteczne, a resztę tylko zachować w pamięci na przyszłość.

Więcej korzystamy z rozgrywek przegranych, niż wygranych. Bo dzięki analizie własnych błędów uczymy się jak ich uniknąć w przyszłości.

Bardzo pouczające jest analizowanie błędów innych. Analiza poczynań innych może zachodzić w dwóch przypadkach:
– walka strony słabszej z silniejszą: co sprawiło, że silniejszy przegrał.

Wszystko może być bronią

Każda twoja przewaga, każda możliwość, sytuacja, może być użyta jako broń przeciw innym – należy jedynie użyć jej we właściwy sposób. Jeśli znamy kształt przyszłego pola bitwy – to naszą bronią jest informacja.

Słaby i silny punkt

Każda broń używana w czasie zmagań ma jakieś plusy i minusy – możesz je wykorzystać.
Jeśli ktoś używa skanalizowanej agresji, to może ona zostać użyta przeciw niemu, gdy straci nad nią kontrolę i przestanie chłodno analizować sytuację. Podobnie zmasowany atak na silnie bronioną pozycję, np. duże miasto, może sprawić, że siły atakującego zostaną poważnie nadszarpnięte.

Ekonomia sił i środków

W walce zawsze dysponujemy ograniczonymi środkami. Dlatego należy osiągać maksimum efektu przy minimalnych stratach i kosztach. Sunzi pisał, że jeśli jesteśmy za słabi, aby pokonać wroga w otwartej walce, należy unikać walki do czasu, aż tamten wyczerpie swoje zapasy bądź znajdzie się w niekorzystnej pozycji.

Przykład: Sens walka partyzanckiej polega na zmuszaniu przeciwnika, aby trwonił on cenne zasoby na kontrolę już zajętych terytoriów i rozpraszał swoje siły.

Inicjatywa i kontrola nad sytuacją

Bardzo ważne jest pojęcie rozgrywki (inaczej gambitu) – czyli pewnej sekwencji uporządkowanych poczynań prowadzących do jakiegoś celu.
Należy uważnie obserwować rozwój sytuacji oraz zachowanie przeciwnika i w miarę możliwości unikać rozgrywek, które prowadza do naszej zguby.
Tak więc jeśli przeciwnik rozpoczął realizację jakiejś strategii korzystnej dla niego, należy wprowadzić do gry jakiś niespodziewany czynnik, aby zakłócić jego plany. Jednocześnie staramy się wprowadzić takie elementy, które sprawią, że przeciwnik straci inicjatywę.

Wprowadzenie nowego elementu przez zaskoczenie i wszelkie innowacje techniczne to często kluczowy element do zwycięstwa – sprawia on, że plany przeciwnika tracą swoją aktualność i traci on kontrolę nad rozgrywką.

Wynalazki i innowacje

Zawsze warto mieć jakiś jakieś rezerwy i niespodzianki: atuty w rękawie, które wykorzystane mogą odwrócić bieg wydarzeń

Taką bronią bywa najczęściej wiedza, jak choćby złamanie niemieckiej Enigmy pozwalało Alaiantom kontrolować przebieg wojny na Atlantyku.

Przykład: Przed kampanią perską Aleksander Macedoński polecił opracować swoim rzemieślnikom cieńsze cięciwy do łuków. Z tak przerobionych łuków można było strzelać strzałami o węższych rowkach. W efekcie podczas bitew Persom po pewnym czasie kończyły się strzały, natomiast greccy łucznicy mogli podnieść z ziemi i wykorzystać strzały wystrzelone przez Persów i kontynuować ostrzał.

Ocena sił własnych i przeciwnika

Przed starciem należy ustalić, jakie przewagi mamy nad przeciwnikiem, a jakie on ma nad tobą. Może to być zasięg broni, zasoby finansowe, skuteczność negocjacji.
Nie wolno pozwolić, aby przeciwnik wykorzystał swoje przewagi, a starać się stwarzać takie sytuacje, w których możemy w pełni skorzystać z własnych.

Wszystko zależy od okoliczności. Dlatego ważne jest, aby osoba decydująca była elastyczna i otwarta na zmieniająca się sytuację.

Zasada Tarczy i miecza

szyk i ustawienie w czasie walki

Należy zneutralizować przeciwnika wydzieloną częścią
swoich sił, a pozostałą częścią zaatakować go.

Np. szyk czelny i walny w taktyce bitew średniowiecznych pozwalał na związanie głównych sił przeciwnika i zatrzymanie jego impetu przez huf czelny (tarcza, z dobrą, zwartą obroną) Następnie huf walny (miecz) uderzał w obronę przeciwnika.

Wykorzystanie czynników naturalnych

Nie należy walczyć z prądem rzeki i z naturalnym biegiem wydarzeń. Np. nie należy dążyć do zdobycia wszystkich twierdz nieprzyjaciela – niektóre można omijać. Nie trzeba uparcie stać na niektórych pozycjach – można się wycofać na inne, tym samym unikając ciężkich strat.
Jeśli przeciwnik manewruje do bitwy na korzystnym dla siebie terenie – należy tej bitwy unikać.

Użycie wywiadu

Walka o informacje i na informacje odgrywa coraz większą rolę.
Wiedza o ruchach i zamiarach przeciwnika pozwoli ci przygotować obronę lub atak tam, gdzie jest to najefektywniejsze. Każda informacja może stać się kiedyś przydatna. Odpowiednie ich segregowanie i wykorzystanie może stać się czynnikiem decydującym.

Należy nauczyć się kilku ważnych działań:
– jak przekazywać informacje w sposób bezpieczny, także kanałem kontrolowanym przez przeciwnika
– jak karmić wroga fałszywymi informacjami, a jednocześnie samemu otrzymywać prawdziwe – jak przekonać przeciwnika, że ma u siebie podwójnych agentów i zdrajców

Przykład: podczas całej II wojny Światowej Alianci zaglądali w karty Niemcom (Enigma) i Japończykom (złamanie kodu purpurowego), co w dużej mierze pozwoliło kontrolować przebiegi bitew. Najlepszym przykładem jest bitwa o Midway – amerykanie wiedzieli o planowanym ataku, dlatego np. w wariackim tempie odremontowali lotniskowiec Yorktown i poszukiwali japońskiej floty. Co by się stało, gdyby pierwszym sygnałem o nadciągających Japończykach był atak lotniczy na wyspę?

Realizm i dystans do wydarzeń

Gdy już odrzucisz wszystko, co niemożliwe, to co pozostanie, choćby nie wiadomo jak nieprawdopodobne musi być prawdą.

Przykład: Największym błędem jest przyjąć, że przeciwnik jest słabszy, lub równy siłą i technologią. W czasie Bitwy o Anglię, Niemcy po kilku częściowo udanych nalotach ( Dover, w Rye oraz na stację Ventnor na wyspie Man) zaprzestali atakowania wież radarowych na wybrzeżu Anglii, zrezygnowali z ataków, sądząc, że radary mogą być użyteczne tylko przeciwko okrętom. Anglicy dokładnie rozumieli swoją przewagę. W każdej lokalizacji mieli „burried reserve” – zapasowe anteny na drewnianych masztach, aby zapewnić nieprzerwane działanie systemu wykrywania.
Niemieccy piloci, nieświadomi działania zaawansowanego technicznie radaru, byli nieodmiennie zdumieni obecnością brytyjskich myśliwców zaraz po przekroczeniu przez nich kanału.

Dyscyplina i plan

Dyscyplina i konsekwentne realizowanie planów utrudnia przeciwnikowi wytrącenie cię z równowagi, a tym samym ułatwia realizację zaplanowanego celu. Oczywiście należy bardzo uważać, aby nie stracić elastyczności działania, która umożliwia wykorzystanie sprzyjających okazji.

Elementem dyscypliny jest wiedza, jaki jest cel przeciwnika i nasz własny.

Teoria chaosu

Czyli teoria zachowań systemów złożonych ma bardzo duże znaczenie w przemyśleniach taktycznych i strategicznych. Słynny Motyl z tej teorii jest dobrym przykładem. Powiedzenie że jedno machnięcie skrzydeł motyla może wywołać huragan jest absurdem, bowiem istnieje olbrzymia ilość innych oddziaływań, które zniwelują jego wpływ. Gdyby jednak ktoś próbował kontrolować bieg historii korzystając z podobnych koncepcji, musiałby wyszukać i wykorzystać jakiś mechanizm kontrujący działania ludzi, którzy przez przypadek znajdą się w punktach krytycznych historii – wybitnych wodzów, polityków oraz naukowców zmieniających stan spraw i otwierając całe nowe ścieżki zdarzeń. Taka koncepcja przedstawiona jest perfekcyjnie w książce „Żołnierzu, nie pytaj” Gordona R. Dicksona.

Sunzi: Sztuka wojny lub Reguły wojowania mistrza Sun

Tłumaczenie kluczowych fragmentów bezpośrednio z języka chińskiego wraz z komentarzami zostało zrealizowane przeze mnie w roku 2020 i można je kupić m.in. ode mnie bezpośrednio tutaj.

Wybrane cytaty ze „Sztuki wojny”:

Znaczenie wojny

Uderz w morale przeciwnika:

Osłabiajcie wolę walki żołnierzy wroga za pomocą zmysłowych piosenek i muzyki. Podeślijcie im nierządnice, żeby dokończyły dzieła demoralizacji. Weaken the enemy soldiers’ will to fight by means of sensuous songs and music. Send them harlots to complete the work of demoralization.

Podważaj zaufanie:

Należy dyskredytować wszystko, co dobre i pozytywne w kraju przeciwnika. One has to disparage all that is good and positive in the enemy’s country. Wciągajcie przedstawicieli warstw rządzących przeciwnika w przestępcze przedsięwzięcia. Podrywajcie ich dobre imię. Gdy nadejdzie właściwy moment rzućcie ich na pastwę pogardy rodaków. Involve the representatives of the enemy’s ruling party in criminal actions. Undermine their good name. In the right moment leave them at the contempt of their fellows.

Dezorganizuj struktury zarządzania:

Wszelkimi siłami wprowadzajcie zamieszanie na zapleczu, w zaopatrzeniu i wśród wojsk wroga. Make effort to create commotion in the back, in the supplies and among the enemy’s army. Dezorganizujcie wszelkimi sposobami działalność rządu przeciwnika. By all means disorganize the enemy’s government activities. Siejcie waśń i niezgody między obywatelami wrogiego kraju. Buntujcie młodych przeciwko starym. Ośmieszajcie tradycje waszych przeciwników. Stir up quarrel and discord among the citizens of the enemy’s country. Revolt the youth against the elders. Ridicule your opponents’ traditions.

Zdobywaj wszelkie informacje o nieprzyjacielu:

Nie szczędźcie obietnic i podarunków, żeby zdobyć wieści. Nie żałujcie pieniędzy, bo pieniądz w ten sposób wydany, zwróci się stukrotnie. Posyłajcie wszędzie swoich szpiegów. Spare no promises and gifts in order to get news. Spare no expense, because money spent this way will pay for itself hundredfold. Send your spies everywhere.

36 forteli amoralne sposoby walki z przeciwnikiem

Traktat Trzydzieści sześć forteli to 36 zwięzłych przysłów, odnoszących się często do wydarzeń historycznych. Ich sens odnosi się do sposobów postępowania w czasie wojny i życiu codziennym. Są zaleceniami uniwersalnymi i można je zastosować w niemal w każdej życiowej sytuacji. Ich skrócone omówienie znajduje się tutaj

36 forteli Pełne tłumaczenie oraz szereg ilustracji historycznych w księgarniach od 6 czerwca 2013.

Książka jest podręcznikiem tworzenia i rozpoznawania fałszywych obrazów mentalnych. Zawiera wprowadzenie pióra Andrzeja Sapkowskiego. Zobacz prezentację książki tutaj.

Cytaty w tym temacie