II. Patologie współczesnych społeczeństw Koszty istnienia społeczeństwa konsumpcyjnego

Medycyna

CHRISTINA BERNDT Choroby dla biednych – leki dla bogatych Artykuł: Wilczy kapitalizm firm farmaceutycznych

Przemysł farmaceutyczny mnoży listę schorzeń. Oczywiście tych, które opłaca się leczyć najdroższymi specyfikami

Choroby są dziś jedną z nielicznych, kwitnących gałęzi gospodarki. Firmom farmaceutycznym powodzi się doskonale, zyski zapewnia im masowa sprzedaż środków na obniżenie ciśnienia oraz poziomu cholesterolu. Do tego dochodzi jeszcze sprzedaż innych popularnych leków: Viagra na impotencję utrzymuje obroty koncernu Pfizer na niezmiennie wysokim poziomie, ważną pozycją w ofercie firmy Novartis jest Ritalin, podawany nadpobudliwym dzieciom. Nie można też zapominać o lekach poprawiających nastrój, jak Prozac i inne podobne produkty, które sprzedają się znakomicie.

U dzieci, które dawniej były po prostu wiercipiętami, teraz stwierdza się ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Mężczyźni cierpią na zaburzenia wzwodu, leczone za pomocą małej niebieskiej pigułki. Panom w średnim wieku, dawniej uchodzącym za opryskliwych, obecnie daje się we znaki męska menopauza i potrzebują kuracji hormonalnej.

Krytycy koncernów farmaceutycznych opisują cały proces – od wykrycia jakiegoś zaburzenia, poprzez uznanie go za chorobę, aż po masowe przepisywanie leku – jako obmyślony ze szczegółami rytuał, w którym lekarzom i pacjentom przypada rola naiwnych statystów.

Rolę reżysera odgrywa przemysł farmaceutyczny. Leki, przeznaczone do masowej sprzedaży, adresuje się do określonej, licznej grupy odbiorców i wprowadza na rynek. Trend polega na tym, by każdą reakcję psychiczną, jak również najnormalniejsze zjawiska, związane np. ze starzeniem się, uznać za chorobę– po to, by móc sprzedawać leki, które mają jej zaradzić.

Czy naprawdę jesteśmy tacy chorzy, jak nam wmawia "przemysł zdrowia"? Oczywiście że nie – piszą Kurt Langbeins i Bert Ehgartner w książce pt. "Das Medizinkartell" (Kartel medyczny). "Przemysł farmaceutyczny, jak również uzależnione od niego zespoły badawcze – piszą autorzy książki – są na najlepszej drodze do tego, by ze wszystkich zamożnych ludzi na tej planecie zrobić pacjentów".

Część badań prowadzonych w fabrycznych laboratoriach ma istotnie na celu leczenie chorych, zwłaszcza bogatych lub chociaż ubezpieczonych. Ogromna większość badań – zdaniem krytyków – koncentruje się jednak wokół kwestii, jak dogodzić ludziom zdrowym: dostarczyć im pigułek, które pozwolą jeść wszelkie smakołyki bez przybierania na wadze lub cieszyć się potencją przez 24 godziny na dobę. To u tej klienteli można liczyć na prawdziwy zarobek.

A biedni? Oni w razie choroby tracą pracę i ubezpieczenie, więc nie stać ich na lekarstwa. Czasem wyzdrowieją, czasem umrą– ale nie są to dobrzy klienci.

Po co więc inwestować czas i pieniądze w poszukiwanie leków dla nich? Pytanie wydaje się cyniczne, niemniej jednak warto przyjrzeć się liczbom. 70 proc. mieszkańców naszego globu żyje w tropikach. Mieszkańcom tych krajów, przeważnie biednym, grożą choroby tropikalne, które zabijają lub rujnują zdrowie milionów ludzi.

Tymczasem spośród 1223 nowych leków, dopuszczonych do sprzedaży w latach 1975-1996, zaledwie 13 było przeznaczonych do leczenia chorób tropikalnych. A z tych 13 tylko 4 – słownie cztery – zostały wyprodukowane przez firmy farmaceutyczne. Pozostałe 9 było owocem badań finansowanych z funduszy publicznych.

Szczepionka? Nieopłacalna

Przez wiele lat szczepienia przeciw tak groźnym dawniej chorobom zakaźnym dawały ludziom poczucie bezpieczeństwa. Gdy w latach 50. zaczęły się szczepienia przeciw paraliżowi dziecięcemu, budzącemu dawniej taki lęk, uczucie ulgi było tak wielkie, że w wielu amerykańskich miasteczkach bito w dzwony, by upamiętnić to wydarzenie.

Obecnie, pół wieku później, słowo "szczepionka" brzmi w uszach ekspertów jak sygnał alarmowy. Trzej naukowcy– Henry Miller i Stanley Falkow ze Stanford University oraz Rino Rappuoli zakładów Chiron, które specjalizują się w produkcji szczepionek – w artykule zamieszczonym w fachowym piśmie "Science" alarmują, że historia sukcesów w walce z chorobami zakaźnymi może wkrótce dobiec końca. Piszą: "Gorzka prawda jest taka, że przyszłość szczepionek jest niepewna. Ci, którzy są w stanie produkować szczepionki, stracili do tego zapał".

W 1967 r. w USA było 37 producentów szczepionek, obecnie ich liczba zmalała do dziesięciu. Również w Europie firmy unikają ich produkcji prawie tak, jak choroby zakaźnej. Sam dźwięk słowa "szczepionka" odstrasza banki i inwestorów. Przyczyna tej niechęci do produktów, które niegdyś pozwoliły ludzkości uwolnić się od największych plag, jest prosta: na szczepionkach można niewiele zarobić. Przynoszą one w skali globalnej tylko 6,5 mld dolarów, czyli zaledwie 2 proc. obrotów przemysłu farmaceutycznego. Co więcej, muszą spełniać szczególnie rygorystyczne wymagania.

W USA już od miesięcy odczuwa się dotkliwy brak szczepionek przeciw klasycznym chorobom dziecięcym. Brakuje ośmiu spośród jedenastu ważnych szczepionek – tak że terminy obowiązkowych szczepień trzeba było przedłużyć. Amerykański Ośrodek Kontroli Epidemiologicznej i Prewencji (CDC), który mówi wręcz o "katastrofie w zakresie szczepień", zaczął wręcz racjonować szczepionki przeciw dyfterytowi i tężcowi i wydzielać je tylko wybranym ośrodkom. Problemy zaczęły się, gdy jeden z dwóch tylko wytwórców tej szczepionki w Stanach po 50 latach zaprzestał produkcji.

Tak więc nasze poczucie bezpieczeństwa płynące z przeświadczenia, że nie zagrozi nam już tężec czy koklusz, okazuje się złudne. Niewiele brakuje, aby zapomniane już zmory powróciły. – Jeśli ten problem nie zostanie rozwiązany, dzieci będą chorować i umierać– ostrzega Louis Cooper, prezydent American Academy of Pediatrics.

W tej dramatycznej sytuacji CDC szuka możliwości zapewnienia dostaw szczepionek na przyszłość. Rozważa się prowadzenie pod auspicjami i za pieniądze rządu odpowiednich programów badawczych, albo też ulgi podatkowe dla producentów. Tymczasem mało intratne dla firm farmaceutycznych szczepionki są niezwykle opłacalne z punktu widzenia gospodarki narodowej. Według badań amerykańskiej Akademii Nauk każdy dolar zainwestowany w produkcję potrójnej szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce przynosi 16 dolarów zysku. Tyle bowiem wyniósłby koszt leczenia chorych dzieci oraz straty poniesione wskutek nieobecności ich rodziców w pracy.

Problem braku szczepionek zaczyna dawać się we znaki również w Niemczech. Regularnie występują braki szczepionek sezonowych, jak szczepionka przeciw grypie.

- W Niemczech wciąż się wierzy siłom wolnego rynku– mówi Johannes Löwer, szef Instytutu Paula Ehrlicha, do którego od ponad stu lat należy zaopatrzenie w szczepionki i surowice.– Tymczasem my nie możemy już znaleźć producenta, który byłby gotów zająć się wyrobem nielicznych szczepionek, na przykład surowic przeciw jadowi niektórych węży. Nie widzę możliwości rozwiązania tego problemu.

- Süddeutsche Zeitung